Sinds de overwinning van het Brexit-kamp 24 juni jl. is de Britse aandelenmarkt met 20% gestegen. Sinds de verkiezing van Donald Trump tot president van de Verenigde Staten is de Amerikaanse aandelenindex S&P 500 met 9% gestegen. Kan hieruit worden geconcludeerd dat we, uitgaande van het financiële belang van de spaarders en afgezien van de maatschappelijke of zelfs morele bezwaren die er aan de populistische beleidsvoornemens kunnen kleven, ons zouden moeten verheugen op de opmars van het populisme? Wij menen van niet.
Wij zijn ervan overtuigd dat de huidige, benijdenswaardige trend op de Britse en Amerikaanse beurzen minder te danken is aan de economische voordelen van de gemaakte keuzes, dan aan het positieve effect van de wereldwijd herstellende conjunctuur. (De aandelenindex van de opkomende markten is sinds een jaar met 16% gestegen, de Euro Stoxx met 18% en de Nikkei met 17%). Die trend laat ook zien dat de kortetermijn-euforie rond de verkiezingsbeloftes meer impact heeft dan een analyse van de gevolgen van het geïmplementeerde beleid op middellange termijn.
Zoals in de vorige eeuw, eerst in Europa en vervolgens in Latijns-Amerika, beroept het populisme zich rechtstreeks op het “volk”, waarbij een charismatisch leider en zijn volgelingen samen een exclusief “wij” vormen dat zich verzet tegen alle anderen (“zij”), de vijanden: beurtelings zijn dat de media, instellingen, immigranten, China, Brussel, rechters, de oppositie, banken, rijken, vreemdelingen enz. De felle, strijdlustige tweets aan hun aanhangers zijn voor populistische leiders logischerwijs het communicatiemiddel bij uitstek geworden. Het referendum heeft logischerwijs als democratisch instrument zijn voorkeur. Maar het overheersende thema is het “wij” tegen “zij”, waaraan het populisme zijn strijdlustigheid te danken heeft. Dit is een goede illustratie van de “minderheidsregel”, volgens welke een minderheidsgroep door zijn vastberadenheid in staat kan blijken een van oudsher dominante maar inactieve meerderheid zwaar onder druk te zetten.
Dat de “traditionele” politieke leiders nu onder druk staan, is in de eerste plaats te wijten aan het feit dat ze geen antwoord hebben kunnen vinden op de ontevredenheid van de bevolking en het heersende gevoel van onrechtvaardigheid. Het populisme dankt zijn bestaan dus aan een economische realiteit die absoluut niet genegeerd mag worden.
De geboden oplossingen zijn echter slecht omdat populisten economisch nationalisme voorstellen als een efficiënt middel in een wederzijds afhankelijke wereld, door bescherming boven vrijheid te stellen, behoudzucht boven innovatie en door zich af te wenden van succesfactoren op lange termijn, zoals samenwerking, diversiteit en het tegengaan van clanvorming.
Na 2016 zal Europa ook dit jaar het toneel zijn van doorslaggevende verkiezingen. De politieke keuzes zullen gevolgen hebben voor spaarders.
