De ontdekking van de zeeroute naar India door de Portugees Vasco da Gama in 1498 was een ongekende doorbraak voor de wereldhandel. Vandaag de dag lijken de Portugezen echter de juiste koers kwijt te zijn. Het bbp per hoofd van de bevolking is de afgelopen vijftien jaar nauwelijks gestegen en het land heeft zowel een tekort op de lopende rekening als een overheidstekort.
Daarbij is ook de vicieuze cirkel tussen banken en overheid niet doorbroken, terwijl het aantal slechte leningen oploopt. Een tendens die zich eerder zal versterken als op 21 Oktober kredietbeoordelaar DBRS besluit om Portugal de junkstatus te geven, in navolging van de grote drie (Moody’s, S&P, Fitch). Het verlies van de hoogwaardige kredietstatus zal voor Portugal het einde betekenen van opname in het opkoopprogramma van de Europese Centrale Bank (ECB).
Met het wegvallen van de ECB als koper laat het zich raden dat de rentelasten voor het land verder zullen oplopen, waardoor reductie van de schuldquote van 127% van het bbp nog lastiger wordt en de vicieuze cirkel tussen banken en overheid zich versterkt. Een schipbreuk dus.
De weg kwijt
Dat de Portugezen wellicht de weg kwijt zijn, viel me afgelopen zomer als toerist op bij ritten op de tolwegen. Prachtige snelwegen, drie banen, dwars door diepe kloven, maar wie meermaals op een traject van 100 kilometer hooguit een tiental andere weggebruikers tegenkomt, vraagt zich hardop af of deze investering ooit wordt terugverdiend.
Een gemiddelde snelweg heeft al snel 10.000 tot 12.000 weggebruikers per dag nodig om rendabel te zijn, dus een willekeurig uur rijden zou je minstens 450 medeweggebruikers moeten opleveren. Maar als er parallel aan de snelweg ook een prima, tolvrije B-weg ligt snap je direct waarom de gemiddelde Portugees met een bruto-inkomen van rond de 1700 euro graag die 10 cent extra per kilometer bespaart.
Verval zichtbaar
Het overgrote gedeelte van de gelden van de Europese Unie (EU) aan Portugal is in het afgelopen decennia naar asfalt gegaan, niet naar onderwijs of nieuwe werkgelegenheid. Met als resultaat dat je vier keer zoveel asfalt ter beschikking hebt als een Brit, maar wel als academicus in de Algarve zomaar achter de kassa van de plaatselijke Supermercados kan belanden. Een leerplicht tot veertien jaar is ook niet bevorderlijk voor de opbouw van menselijk kapitaal.
Een Portugees verzuchtte tegen me dat ze eigenlijk een ontwikkelingsland zijn. Maar in Portugal is eerder verval zichtbaar. Een recent rapport van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (Oeso) moedigt Portugal eufemistisch aan tot “een relocatie van productiefactoren”.
Politiek leiderschap
Misallocatie lijkt hier inderdaad het sleutelwoord. Er zal gesneden moeten worden in het branchenetwerk van banken en een slankere en meer slagvaardige overheidssector is ook welkom. De kans is gering, maar hopelijk zit er in de kabinetsplannen die over een aantal weken worden gepresenteerd een btw-verlaging op schoolboeken, een voorstel tot meer effectieve inning van directe belastingen en het ophogen van de leerplicht.
Daarbij zou het ook helpen als het Internationaal Monetair Fonds (IMF), dat afgelopen maand weer het advies gaf om komend jaar weer verder te bezuinigen, het land eens de ruimte gaf om selectief anticyclisch begrotingsbeleid te voeren. Hiervoor is misschien ander politiek leiderschap nodig dat misallocatie voorkomt. Maar in een land dat letterlijk de wereld op de kaart heeft gezet, is vast een nieuwe Vasco da Gama die zonder veel nutteloze (om)wegen het land weer op de rit krijgt.
