De Britten hebben de wereld versteld doen staan en een vrije val op de financiële markten veroorzaakt door in een historisch referendum voor een vertrek uit de Europese Unie (EU) te kiezen. “De peilingen en wedkantoren voorspelden een andere uitslag, dus het is een flinke schok”, zegt Léon Cornelissen, hoofdeconoom bij Robeco.
“Maar het verschil is klein, dus het betekent niet automatisch dat het Verenigd Koninkrijk ook daadwerkelijk uit de EU stapt. De Britse regering moet nu namelijk beslissen of ze artikel 50 van het Verdrag van Lissabon in werking stelt om de afscheiding in gang te zetten.”
Volgens Cornelissen is er namelijk nog een stok achter deur. “Aangezien de meerderheid van het parlement, die volgens conventie soeverein is, pro-EU is, kunnen we algemene verkiezingen in het Verenigd Koninkrijk niet uitsluiten. De politieke onzekerheid is nu dus ook groot. De komende tijd zal de onzekerheid enorm zijn en ontneemt S&P het Verenigd Koninkrijk waarschijnlijk zijn AAA-rating.”
Pond keldert
In een handvol regio’s moeten de stemmen nog geteld worden, maar inmiddels hebben al 17,3 miljoen mensen (52%) gekozen voor een vertrek uit de EU na een vaak moeizaam lidmaatschap van 43 jaar. Daartegenover staan 16 miljoen mensen (48%) die voor de EU hebben gestemd. De opkomst was met 72% hoog. Na de bevestiging van de uitslag stapte David Cameron, aanvoerder van de Remain-campagne, op als premier.
Door dit nieuws daalde het pond naar het laagste punt ten opzichte van de Amerikaanse dollar sinds 1985. Er zijn zorgen over de toekomstige handel na het vertrek uit de Europese interne markt, een mogelijke recessie en jaren van onenigheid en onzekerheid.
Op vrijdagochtend, om 6.00 uur Britse tijd, was het pond al 10% in waarde gedaald ten opzichte van de Amerikaanse dollar (naar 1,33 dollar) en ruim 7% ten opzichte van de euro (naar 1,21 euro). Britse 10-jaars staatsobligaties (Gilts) daalden 30 basispunten en aandelenfutures voorspelden dat de Britse FTSE 100 Index zou openen met een verlies van 10%.
In wat velen zien als een zeer Britse revolutie negeerden veel kiezers het advies van het Remain-kamp, dat werd gesteund door alle grote politieke partijen en het overgrote deel van het parlement. In plaats daarvan gingen ze mee met het Brexit-kamp, dat vooral werd gesteund door onafhankelijke anti-EU’ers en Engelse nationalisten.
Grote schok
Cornelissen gelooft nu dat het Verenigd Koninkrijk in een recessie terechtkomt. De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (Oeso) had de kans daarop al verhoogd tijdens de vier maanden durende campagne. Die voorspelde namelijk, na een Brexit, een economische krimp van tussen de 2,7% en 7,7% tot 2030, met een basisscenario van -5,1%. Volgens het Brexit-kamp was dit pure bangmakerij.
“Voor de Britse economie is dit absoluut slecht nieuws”, beklemtoont Cornelissen. “De economie had het al lastig door alle onzekerheid rond het referendum, wat blijkt uit het stijgende tekort op de lopende rekening. Dat is inmiddels opgelopen tot 7% van het bbp, wat enorm hoog is voor een ontwikkeld land. Het Verenigd Koninkrijk is nu dus kwetsbaar voor kapitaalvlucht en de val van het pond is daar een logische reactie op.”
De investeringen blijven voorlopig op een laag niveau, zo voorspelt hij. “Ook het consumentenvertrouwen krijgt een klap door de onrust op de markten. Een recessie in het Verenigd Koninkrijk lijkt dan ook waarschijnlijk. Het ondernemerssentiment in Europa gaat mogelijk ook omlaag door de toenemende angst voor besmetting.”
De econoom verwacht dat eurosceptische partijen in andere Europese landen nu ook een exitreferendum willen. “De eerste indicatie van de politieke gevolgen komt dit weekend uit Spanje, waar de algemene verkiezingen plaatsvinden. Italië is een groter risico, net als de mogelijke toename van nationalisme in Frankrijk en Duitsland. Dit is allemaal slecht voor het ondernemingsklimaat.”
Gaan de Britten splitsen?
De uitslag heeft grote gevolgen voor de toekomst van het Verenigd Koninkrijk, omdat Schotland en Noord-Ierland voor de EU hebben gestemd. Engeland en Wales stemden allebei voor een vertrek, maar in hoofdstad Londen stemde een ruime meerderheid voor de EU. Commentatoren verwachten nu een tweede referendum over afscheiding van het Verenigd Koninkrijk in Schotland, dat traditioneel pro-EU is.
Door het opstappen van Cameron moet de regerende Conservatieve Partij een nieuwe leider kiezen. Dat zou goed Boris Johnson, de voormalige burgemeester van Londen, kunnen worden. Hij speelde een belangrijke rol in het Brexit-kamp. Nigel Farage, leider van de anti-EU-partij United Kingdom Independent Party (UKIP), krijgt mogelijk ook een rol in een toekomstige regering. Cornelissen: “Artikel 50 zou dus in gang gezet moeten worden door een nieuwe regering, maar die wacht daar mogelijk even mee vanwege de kleine meerderheid.”
Alle districten in Schotland stemden voor Remain en de regerende Schotse Nationale Partij (SNP) riep Schotland op om in de EU te blijven. “Dus een nieuw referendum is waarschijnlijk”, zo luidt de inschatting van Cornelissen. “De uitslag heeft ook een destabiliserende werking voor Noord-Ierland. De kans bestaat dat het Verenigd Koninkrijk uiteenvalt, wat de positie van de Britse regering voor de onderhandelingen met de EU verder verzwakt.”
Een nieuwe handelsorde
Het is ook onzeker hoe het handelsverdrag eruit komt te zien dat de Britse regering weet af te sluiten met de EU na het vertrek uit de Europese interne markt. En wat gaat het land doen met de miljoenen EU-burgers die in het Verenigd Koninkrijk wonen en vice versa? Het vrij verkeer van personen vervalt namelijk voor het Verenigd Koninkrijk.
“Zodra het Britse parlement de uitslag van het referendum overneemt, gaat het land een lang scheidingsproces in. Volgens artikel 50 duurt het minimaal twee jaar voordat de scheiding volledig is afgerond”, vertelt Cornelissen. “Het gaan zeer lastige onderhandelingen worden en de kans is klein dat er na deze twee jaar al een resultaat is.”
Volgens Robeco’s topeconoom gaat de EU het de Britten zeker niet makkelijk maken. “Ze willen andere landen niet aanmoedigen om ook te vertrekken. Het Verenigd Koninkrijk moet dus een prijs betalen voor het verlaten van de EU. Als de nieuwe regering voor het Noorse model kiest, is het sluiten van een deal niet zo moeilijk. Maar vergeet niet dat Noorwegen een contributie betaalt aan de EU en die is per hoofd hoger dan voor het Verenigd Koninkrijk.”
Noorwegen moet ook vrij verkeer van arbeid toestaan. Eigenlijk is het land op veel gebieden onderdeel van de EU, met uitzondering van visserij en landbouw. “Als de nieuwe regering hiervoor kiest, heeft het hele Brexit-referendum dus weinig verschil gemaakt”, stelt Cornelissen. “Dat is dan ook moeilijk te verkopen aan de Britse kiezers.”
